Haymana Kürtleri Aslını Kaybetmeyen Gerçek Kürtler

Haymana Kürtleri Aslını Kaybetmeyen Gerçek Kürtler

Orta Anadolu Kürtleri (OAK) yeterince bilinmiyor. Bu konuda en derli toplu bilgiler Nuh Ateş'in Ankara, Konya ve Kırşehir'i baz alan "İç Anadolu Kürtleri" adlı eserinde bulunabilir. Ancak o da sınırlı kaynaklardan yararlandığı için bu konuda bilinen soruları yanıtlamakta zorluk çekiyoruz. Dikkat edilirse bugüne kadar yararlandığımız kaynaklar hep yabancı misyonerler tarafından yazılmıştır. Örneğin Moltke; Alman, Georges Perrot; Fransızdır. Anadolu'da yaşayanlar beraber yaşadıkları sorunu anlatmayı, çözüm yolları önermeyi denememişlerdir. Elde yeterli bilgi ve belge olmayınca da bazıları eksik bilgilerle kesin hükümlere varmışlar, OAK'nin tarihini 250-300 sene gibi çok yakın sayılabilecek bir zamana dayandırmışlardır. OAK, oldukça geniş ve araştırılmaya değer bir konu. Ben yalnız Haymana Kürtleri üzerine kısa gözlem ve belirlemelerde bulunarak özel olarak Şêxbızınlar üzerinde durmak istiyorum. Haymana Kürtlerinin ne zaman gelip yerleştikleri bilinmiyor. En doğru bilgiler Osmanlı arşivlerinde ve Meclis İskan Raporları'nda saklı, ancak ne bu arşivler açılıyor ne de İskan Raporları açıklanıyor. Bu durumda biz ancak gözlemlerimizi aktarabiliyoruz. Aşiretlerin iskan edilmesi ile ilgili yazılı kaynaklardan çıkan sonuçlar iskanlarını Fatih dönemine uzandığını gösteriyor. Fatih döneminde Uzun Hasan'a ait topraklar, Osmanlı ve İran arasında paylaşılıyor. Yavuz ile Şah İsmail arasındaki 1514 Çıldıran Savaşı'nda, Yavuz; Sunni Kürtleri, Şah İsmail ise Alevi Kürtleri savaş meydanlarına sürüyor. Yavuz'un zaferi O'nun Fırat'tan Urmiye Gölü'ne kadar olan bölgede hükümdarlığını pekiştiriyor. Bu dönemde Irak'ın Bezeyan Bölgesi, Muş, Malazgirt, Elazığ ve Varto'da ikamet eden Şêxbızın Aşireti mensupları, bu savaştan etkileniyorlar. Aşiret reisleri Şeyh Hüseyin önderliğinde Batıya doğru göç ediyorlar. Cevdet Türkay, Osmanlı arşivleri ışığında "Ankara Çevresindeki Aşiret ve Boylar" adlı kitabında (İstanbul, 1979) Şêxbızın Aşireti'nin Ankara'ya geldiğini belirtiyor. Türkay aynı zamanda aşiretin İmam Muhammed-El Bakir ve Zeynel Abidin ve Şeyh Selahaddin sülalesinden olduklarını ileri sürüyor. Haymana'da yoğun olarak yaşayan aşiretin bugüne kadar ki girişli çıkışlı tarihine ilişkin bilgiler ise bulunmuyor. Haymana'nın 40'a yakın köyüne dağılan aşiretin ilk iskan yerlerinden biri olarak Yenice görülüyor. 1894 tarihli Ankara Vilayet Salname'sine göre Yenice'nin adı o zamanlar Şıhbızınlı Nahkiyesi olarak geçiyor. Haymana dışında Kulu'ya bağlı Canımana, Dipdede, Karakilise gibi köyler, Polatlı'ya bağlı Kayabaşı köyünde de Şêxbızınlar yaşar. Haymana merkezinde de önemli sayıda Şêxbızınlar yaşarlar. Haymana Kürtleri üzerine yazılmış eserlerden biri de Georges Parrot tarafından kaleme alınmıştır. 1865 yılında yazılan makalelerden oluşan kitap, yazarın Haymana Kürtleri arasında geçirdiği günlerine ait gözlemlerini kapsamaktadır. Perrot, Haymana Kürtleri arasında sözlü bir tarih araştırmasına başlar. Yaşlı Kürt köylülerine ne zaman buralara geldiklerini soran Perrot, en yaşlılarının bile dedelerinin 150-200 yıl önce buralarda doğduklarını söylediklerini yazar. Bu insanların ülkenin hangi yörelerinden hangi nedenlerle ne zaman gelip yerleştikleri tam olarak bilinmemektedir. Bu durumda Türklerin 11. yy'da Anadolu'ya gelişleri ile beraber Kürtlerin de çeşitli nedenlerle Orta Anadolu'ya kadar geldiklerini, göçebe yaşam ve hayvancılık koşullarının onları Haymana bozkırlarına kadar taşıdığını ve onların Haymana'nın ilk yerleşiklerinden olduğunu düşündürüyor. Kürtlerin Orta Anadolu'ya Çaldıran Savaşı'ndan önce geldiklerini düşündüren başka söylentiler de var. Haymana'nın kuruluşu 1402'den öncedir. 1402 yılında Timurlenk ile Yıldırım Beyazıt arasında çıkan savaş Haymana yöresinde cereyan eder. Söylentiye göre savaş sırasında Timur'a çok sevdiği kızı Mane'nin ölüm haberi verilir. Timur'da büyük bir acı ile elini havaya açarak "heeey Mane" diye bağırır. Böylece yöreye Heymane adı verilir. Şêxbızınca "leng" topal anlamına gelir. Topal Timur anlamına gelen Timurlenk Şêxbızın Kürtlerinden olmasın mı? Orta Anadolu Kürtleri denildiğinde Ecevit'in hep anımsadığı ve dile getirdiği Haymana Kürtleridir. Osmanlı arşivlerini araştırma olanağı olan Ecevit, büyük bir olasılıkla bu yöreye ilk yerleşimleri de bilir. Osmanlı arşivleri devlet sırrı olmaya devam ederse bu konudaki spekülasyonlar da bitmez. İster 1400'lerde ister daha önceleri gelsinler, bu durum Haymana yöresine yerleşen Şêxbızınların Kürt olduğunu ve yörenin ilk yerleşiklerinden oldukları gerçeğini değiştirmiyor. Şêxbızınların diğer Kürtlerden en belirgin ayrılıkları dil konusunda görülüyor. Onlar Şêxbızınca konuşurlar. Şexbızınların yaşlıları Kurmanci lehçesini bilir, ancak gençler bilmezler. Şêxbızınca daha çok Sorani lehçesine benzese de onun ayrı bir lehçe olduğunu düşünüyorum. Dildeki lehçe farklılıkları, dilin zenginliğini gösterse de iletişimde zorluk sağladığı da ayrı bir gerçek. Dil konusundaki ayrılıklara daha önceleri Birnebun'un 4. sayısında değindiğim için bunları tekrarlamayı gereksiz görüyorum. Bu konuda ayrıca aynı derginin 3. sayısında yayınlanan Mahmut Levendi'nin yazılarına da bakmakta yarar var kanısındayım. Şêxbızınların diğer bir özelliği dağınık bir şekilde yaşamalarıdır. En derli-toplu yer olarak yaşadıkları Haymana yöresi dışında, onlar, Türkiye'nin çeşitli illerinde genellikle köylerde yaşarlar. Diyarbakır, Çermik, Bayburt, Gümüşhane, Adapazarı, Merzifon, Yozgat, Çorum gibi illerde Şêxbızın köylerine rastlamak olası. Barzani'nin Şêxbızın *******larından sözetmesinden, o yörede de Şexbızınların yaşadığını anlıyoruz. Şêxbızınlarda ağa, aşiret, şeyh gibi kavramlar aşılmış, feodal ilişkiler çözülmüştür. Kapitalizmin egemen olması emek-sermaye çelişkisini de gündeme getirmiştir. Ancak çözülmeyen ulusal sorun onların bu soruna da duyarlı olmaların beraberinde getirmiştir. Ulusal soruna ilgi Barzani hareketine duyulan sempati ile devam etmiş ve günümüzde bu sorunun çözümü yönünde gösterilen çabalara destek aşamasına gelmiştir 


ŞEXBIZINİLER


...Haymana’ya l514 ve l5l6 yılları arası göç etmeleri tamamlanmış ve bu büyük göç dalgası daha sonra siyasi ve ekonomik nedenlerle de devam etmiştir...




Orta Anadolu Kürtleri denilince Haymana akla gelir. Haymana Kürtleri söz konusu olunca da Şexbızın Kürtleri akla gelir. İlk akla gelen neden Şexbızıniler oluyor, bu da ayrı bir konu. Genellikle Haymana`nın doğu, güneybatı, batı ve kuzeybatı taraflarına yerleşmiş, bölgenin en verimli ve sulak arazilerin bulunduğu yerlerde mesken tutmuşlardır. Ne zaman, nasıl ve en önemlisi de neden gelmişlerdir. İşte bu sorulara cevap arayacağız. Aslında bu soruların cevapları vardır, ancak Osmanlı arşivleri ,bu konuda uzman ve yetkili kişilerce araştırıldığında bulunur. Biz burada elde ettiğimiz belgelerden ve aile büyüklerimizin anlattıklarından söz edeceğiz. Bilindiği gibi Kürtler arasında yazılı belge geleneği yoktur. Genellikle olayları yazılı olarak bildirmekten çok sözlü nakletme geleneği mevcuttur. Bu nedenle anlatacağımız olayları belgeleri olmakla birlikte, bazıları aile de bilge kişilerden duyduklarımızda size aktarılacak.
Bu konuda Osmanlı kaynaklarını bulanlar, Şexbızın Kürtleri l6.yüzyılın başlarında l5l4 yıllarında Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim tarafından, kabul edilen aşiret reisi Şeyh Hüseyin (Şexbızıniler arasında Qazi Hüseyin olarak anlatılır)’e verilen ferman sonucu Anadolu’ya göç başlamıştır. Tabi ana neden Anadolu’ya göçten önce asıl meskun oldukları Kerkük, Xaneqin ve Bazyan yöresinden siyasi nedenlerden dolayı İran tarafına Kirmanşah şehri ve çevresine l450 yıllarda göç edip yerleşmişler. Burada daha sora dini-mezhebi nedenlerden dolayı asıl tarihi göç olayı başlamıştır. İran`da Şah İsmail yönetimi Şiiliği esas aldığından dolayı, Şexbızınilerin çoğunluğu İslam’ın suni Şafii mezhebine bağlı olduğundan Yavuz tarafından sıcak karşılanmışlar. Aşiret reisi Şeyh Hüseyin (Qazi Hüseyin) çok güzel konuşan dindar ve aynı zamanda bilge bir şahıs olduğundan padişah tarafından kendisine verilen fermanda vergilerden muaf olduğu gibi ileride Osmanlıya askerlikten de muaf olacaktır.
Halen konuşulan Şexbızıni dilinin de çok Farsça kelimeler mevcut. Yavuz Selim Şah İsmail’in ordusunu yenmesi Kürtlerin büyük desteğini kazanmış ve bu nedenle ve özellikle Şexbızın Kürtlerine İç Anadolu`da en verimli yerlere yerleşmişler. Bu yerleşmede aşiret içerisinde bir hiyerarşiye dikkat gösterildiği görülmekte. Haymana’nın Ankara ve Konya güzergahına aşiret içerisindeki önemli aileler yerleştirilmiş. Şexbızıniler Haymanaya önceden bazı aileleri gönderdikleri ve böylelikle bilgi sahibi oldukları anlaşılmıştır.
Ayrıca aşiret reisi Şeyh (QAZİ) Hüseyin’in bilgili, akıllı ve veciz konuşmasının da etkili olduğu anlaşılmakta.
Haymana’ya l514 ve l5l6 yılları arası göç etmeleri tamamlanmış ve bu büyük göç dalgası daha sonra siyasi ve ekonomik nedenlerle de devam etmiştir. Haymana`nın doğusuna Balçıkhisar Beldesinden başlayarak, Yeşilköy köyüne kadar (Sıleni) aşiretin asıl iskeleti yerleştirilmiştir.Tü m Şexbızıni Kürtleri bu bölgeye HOZ veya HOZE demektedirler. Ayrıca çevredeki diğer unsurlarda bu deyimi kullanmakta. Ünlü araştırmacı yazar Abdullah Varlı tarafından Osmanlı arşivlerinden elde edilen l606 tarihli emirnamede, başlık olarak "ŞEXBIZINİ HOZUNA" bu da Şexbızıni Beyi demektir. Haym*****n kuzey batısına genellikle kendilerine Kerkuki dediğimiz. Dereköy, Karaömerli (mandıra), Durutlar, Sarıgöl, Erıf, Kayabaşı,Yaylabeyi akraba köyleri yerleştirilmiştir. Ayrıca Güney ve güneybatıya ve Mangal dağı eteklerine KELATİ, XEWEND ve JİRKİ Şexbızıniler yerleştirilmiş, Evliyafakı,Yaprakbay ır(LER) denilen aileler yerleştirilmiştir. En büyük Şexbızıni beldesi olan Yenice (Sındıran, Gozgoz)lilere de Palani(Palulu) denilmekte. Balcıkhisar beldesinden Yurtbeyli (Evdali) beldesine kadar olan Şexbızıni köylerine de Koseler (kuse) denilmekte. Bostanhöyük ,Saze, Yergom, Yeşilköy, Canımana, Dipdere, Kılise (Karacadere) ve Evliyaçeşme Şezbızınilere ise SILENİ denilmekte ve bunlar Zeynel Abıdinin soyundan geldiklerini iddia ederler.
Haymana yöresine yerleşen Şexbızıniler burada uzun süre hayvancılıkla uğraşmışlar, yarı göçebe bir yaşam sürmüşler. İlkbahar ile birlikte yaşlılar ve çocuklar dışındakiler köyden sürülerle birlikte ayrılılardı. Sonbahar sonuna kadar yaylada kalırlardı, bu harekete MALESER derlerdi. Şexbızıniler hayvan sürülerini otlatmak ve iyi verim almak için Samsun iline bağlı, Çarşamba, Havza, Bafra ile Amasya, Kastamonu, Sinop, Boyabat, Trabzon, Karabük, Çankırı, Bolu, Kütahya, Düzce ve çevrelere yaylaya giderlerdi. Daha sonra anlaşılacağı gibi Osmanlı`da yapılan nüfus sayımları sonucu Şexbızıniler Haymana dışındaki ana yerleşimlerinden sonra buralarda da kalarak yerleşmişler. Böylelikle ciddi Şexbızıni nüfusu oluşmuş. Buralardaki Şexbızıniler yayla göçü sonucu meydana gelmiştir. Bu tür göçebe yaşamı l9.yy. ortalarına kadar devam etmiştir.
Aşiret içerisinde ticaretle uğraşan ailelerde bulunuyordu. l7.yy. sonlarına doğru bu ailelerden biri olan ve sonradan Mısır devletini kuran Kavalali Mehmet Ali Paşa ailesidir. Düzce’den Makedonya’ya hem ticaret hem de görevli olarak gitmişler. Burada ti**** alanda gösterdikleri başarıdan dolayı Osmanlı devlet yöneticileriyle kurdukları ilişkiler daha sonra devlet nezdinde önemli mevkilere sahip olmuşlar. Bu aile Şexbızın aşiretinin Qırtıkoğlu ailesindendir. Haymana`ya gelen Şexbızıniler yukarıda da belirttiğimiz gibi Yavuz Sultan Selimin Çaldıran`da savaşı kazanmasında gösterdikleri başarıdan dolayı mükafatlandırılmışla rdı. Çünkü iskan edildikleri yerler çok verimli ve elverişli yerlerdir.

Günümüzde Şexbızıniler bulundukları yerlerde özellikle Ankara’da ticaretle uğraşan, serbest çalışanların yanı sıra devlet kurumlarında da önemli mevkilerde görev alanlar olduğu gibi siyaset, gazetecilik ve turizm alanında da hayli önemli şahsiyetleri mevcuttur.
Yetmişli yıllardan sonra ulusal duygulara sahip olup devletle de ters düşenler olmuştur.
Haymana Şexbızın Kürtleri 40-45 bin civarında bir nüfusa sahip. 30 köyleri mevcut. Hali hazırda Ankara’nın önemli işadamları Şexbızındırlar…

FAYDALANILAN ESERLER
1. M.Emin Zeki Beg: Diroka Kurd u Kurdistan
2. Ermenistan kürt Araştırmalar Merkezi Bilim Heyeti : Kürdistan Tarihi
3. Mesut Barzani: Kürt Ulusal Özgürlük Hareketleri (2 Cilt)
4. Dr.Naci Kuıtlay: Kürtler
5. Kemal Burkay: Kürtler ve Kürdistan
6. Rohat Alakom: Orta Anadolu Kürtleri
7. Rohat Alakom: Aristokraten Kurd-Torın
8. Orhan Miroğlu: Canip Yıldırımla Söyleşi,Hevsel Bahçesinde Bir Dut Ağacı
9. 1606 Osmanlı Arşivinden belge (Abdullah Varlı tarafından temin edildi)